حدود الاقتباس من القرآن الكريم عند السيوطي (دراسة تحلیلیة)

•   آرشیو : نسخه تابستان 1404- جلد اول
•   کد پذیرش : ۱۳۰۰۵۳
•   موضوع : سایر شاخه های فقه و حقوق
• نویسنده/گان : | محمد عزیز فیض
•   زبان : عربی
•   نوع مقاله : پژوهشی
•   چکیده مقاله به فارسی : این پژوهش موضع امام جلال‌الدین سیوطی را درباره مسئله اقتباس از قرآن کریم با مطالعه و تحلیل بررسی می‌کند، از آنجا که وی یکی از علمای بلاغت و بیان بود که به ضوابط شرعی و فنی در به‌کارگیری متون قرآنی در بافت‌های ادبی توجه داشت. پژوهش بر تبیین حدود جواز و منعی که سیوطی برای وام‌گیری از متن قرآنی وضع کرده متمرکز شده، با تکیه بر آنچه در کتاب‌هایش مانند: «الحاوی للفتاوی»، «الاتقان فی علوم القرآن»، و «عقود الجمان» و غیره آمده است. پژوهش بر ضوابط بلاغی که سیوطی برای پذیرش اقتباس شرط کرده می‌ایستد، مانند: مناسب بودن بافت، جدی بودن مقام، و دوری از هزل یا مجون یا تحریف معنا. همچنین پژوهش انواع اقتباس (مقبول، مباح، مردود) را بر اساس تفصیلی که سیوطی از علمای پیشین یا معاصرش نقل کرده رصد می‌کند، همراه با بحث آراء فقها در تأیید یا رد آن انواع. مطالعه بر روش توصیفی-تحلیلی تکیه کرده، با حمایت نمونه‌هایی از متون ادبی و شعری که در آن‌ها اقتباس قرآنی آمده و موضع سیوطی نسبت به آن‌ها. پژوهش به این نتیجه رسید که سیوطی روشی میانه‌رو وضع کرد که میان احترام به متن قرآنی و انعطاف بلاغی در استفاده از آن جمع می‌کند، به شرط آنکه اقتباس، آیه را از معنایش خارج نکند و در بافتی که شایسته جلال قرآن کریم نیست قرار نگیرد.
•   لیست منابع : [1] القرآن الكریم.
  [2] ابن الأثیر، ضیاء الدین. المثل السائر،(ط2). تحقیق: أحمد الحوفي. القاهرة: دار نهضة مصر للطبع و النشر، 1973م.
  [3] ابن أنس، مالك. الموطأ، بروایة: یحیي بن یحي،(ط1). بیروت: مؤسسة الرسالة ناشرون، 2013م.
  [4] ابن حنبل، أحمد بن محمد. المسند. الجزء الأول،(ط1).القاهرة: دارالحدیث، 1995م.
  [5] ابن حنبل، أحمد بن محمد. المسند. الجزء الثاني،(ط1).القاهرة: دارالحدیث، 1995م.
  [6] الأزهري، أبومنصور محمد بن أحمد. تهذیب اللغة،(ط1). القاهرة: الدارالمصریة للتألیف و الترجمة، 1967م.
  [7] البخاري، أبوعبدالله محمدبن اسماعیل. صحیح البخاري.(ط1). بیروت: دار ابن الكثیر، 2002م.
  [8] البیهقي، أبوبكر أحمد بن الحسین بن علي، السنن الكبري. بیروت: دارالكتب العلمیة، 2003م.
  [9] التونجي، محمد. المعجم المفصل في الأدب.(ط2). بیروت: دارالكتب العلمیة، 1919م.
  [10] الثعالبي، أبومنصور عبدالملك بن محمد.الاقتباس من القرآن الكریم. تحقیق: ابتسام مرهون الصفار.(ج1). المنصورة: دارالوفاء للطباعة و النشر و التوزیع، 1992م.
  [11] الجارم، علي، أمین مصطفی. البلاغة الواضحة. دارالمعارف، 1999م.
  [12] الزركشي، بدرالدین محمد بن عبدالله. البرهان في علوم القرآن. تحقیق: أبوالفضل الدمیاطي. القاهرة: دارالحدیث، 2006م.
  [13] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. الإتقان في علوم القرآن.(ج1). بیروت: دارالفكر، 2003م.
  [14] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. الحاوي للفتاوي.( ج1). بیروت: دارالكتب العلمیة، 2000م.
  [15] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. تنویر الحوالك شرح علی موطأ مالك. (ج1). مصر: مطبعة داراحیاء الكتب العربیة، د.ت.
  [16] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. حسن المحاضرة في تاریخ مصر و القاهرة.(ج1). تحقیق: محمد أبوالفضل إبراهیم، 1967م.
  [17] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. شرح سنن النسائي.(ج1). حلب: مكتب المطبوعات الإسلامیة، 1986م.
  [18] السیوطي، جلال الدین عبدالرحمن. شرح عقود الجمان في المعاني و البیان. تحقیق: إبراهیم محمد الحمداني. بیروت: دارالكتب العلمیة، 2011م.
  [19] العسكر، عبدالمحسن بن عبدالعزیز. الاقتباس أنواعُه و أحكامُه. الریاض: مكتبة دار المنهاج، 1425هـ.ق.
  [20] العیدروس، عبدالقادر بن شیخ عبدالله. النورالسافر عن أخبار القرن العاشر.(ط1)، التحقیق: أحمدحالو، بیروت: دارصادر،2001م.
  [21] القزویني، جلال الدین محمدبن عبدالرحمن الشافعي الدمشقي. التلخیص في علوم البلاغة. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالكتب العلمیة، 2009م.
  [22] القزویني، جلال الدین محمدبن عبدالرحمن الشافعي. الإیضاح في علوم البلاغة. بیروت: دارالكتب العلمیة، 2003م.
  [23] المباركفوري، صفي الرحمن. الرحیق المختوم. بنارس: داراحیاء التراث، 1976م.
  [24] مسعود، جبران. الرائد معجم لغوي عصري . بيروت: دارالعلم للملايين،1992م.
  [25] مسلم، الإمام الحافظ أبي الحسین. صحیح مسلم. الریاض: بیت الأفكار الدولیة للنشر و التوزیع. 1998م.
  [26] ناصف، حفني و آخرون.دروس البلاغة. شرح محمد بن صالح العثیمین،(ط1)، الكویت: مكتبة أهل الأثر، 2004م.
  [27] الهاشمي، السید أحمد. جواهرالبلاغة. بیروت: مكتبة العصریة، 1999م.
  [28] یعقوب، إمیل بدیع. المعجم المفصل في اللغة و الأدب.(ج1). بیروت: دارالعلم للملایین. 1987م.
•   کلمات کلیدی به فارسی : اقتباس، قرآن کریم، سیوطی، حدود
•   چکیده مقاله به انگلیسی : This study examines and analyzes Imam Jalal al-Din al-Suyuti’s position on the issue of quoting from the Holy Qur’an, considering his status as one of the scholars of rhetoric and eloquence who paid close attention to both the legal and artistic rules governing the use of Qur’anic texts within literary contexts. The research focuses on clarifying the boundaries of permissibility and prohibition that al-Suyuti established for borrowing from the Qur’anic text, based on his writings such as Al-Hawi li al-Fatawi, Al-Itqan fi ‘Ulum al-Qur’an, ‘Uqud al-Juman, and others.
  The study explores the rhetorical conditions set by al-Suyuti for the acceptance of Qur’anic quotation, such as contextual relevance, the seriousness of the occasion, and avoidance of frivolity, obscenity, or distortion of meaning. It also categorizes the types of quotation—acceptable, permissible, and rejected—based on the classifications transmitted by al-Suyuti from earlier and contemporary scholars, while discussing the opinions of jurists who supported or opposed these types.
  The research adopts a descriptive-analytical method, supported by examples from literary and poetic texts that include Qur’anic quotations, along with al-Suyuti’s evaluation of them.
  The study concludes that al-Suyuti established a balanced approach that combines reverence for the Qur'anic text with rhetorical flexibility in its use, provided that the quotation does not distort the meaning of the verse or insert it into a context unbefitting the majesty of the Noble Qur’an.
•   کلمات کلیدی به انگلیسی : Quotation, the Holy Qur’an, Al-Suyuti, Boundaries
•  صفحات : 74-93
•   دانلود فایل ( 617.44 KB )