توازن انحصار و رقابت در صنایع استراتژیک: چارچوبی حقوقی-اقتصادی برای تنظیم‌گری بهینه

•   آرشیو : نسخه تابستان1404
•   کد پذیرش : 130022
•   موضوع : سایر شاخه های فقه و حقوق
• نویسنده/گان : | سید محمدمهدی نبویان،. امید نصیری
•   زبان : فارسی
•   نوع مقاله : پژوهشی
•   چکیده مقاله به فارسی : صنایع استراتژیک به دلیل ویژگی‌های خاص اقتصادی و اهمیت آنها برای امنیت ملی، با تضاد ذاتی بین کارایی بازار و مالحظات استراتژیک مواجه هستند. این تضاد، چالش‌های پیچیده‌ای در زمینه تنظیم‌گری ایجاد می‌کند. این پژوهش به طراحی و ارائه چارچوبی حقوقی-اقتصادی برای تنظیم‌گری متوازن صنایع استراتژیک می‌پردازد که بتواند تنش بین انحصار و رقابت را به شیوه‌ای اثربخش مدیریت کند. با استفاده از روش تحلیل تطبیقی، رویکردهای تنظیم‌گری موجود (مدل آمریکایی، اروپایی و آسیایی) مورد بررسی قرار گرفت. اثربخشی این رویکردها با معیارهای چندبعدی اقتصادی، امنیتی و رفاه مصرف‌کننده ارزیابی شد. همچنین مبانی نظری و پیشینه پژوهش در حوزه‌های رقابت و انحصار بررسی گردید. چارچوب پیشنهادی بر سه رکن استوار است: اصول راهنما (شامل تناسب، شفافیت و انعطاف‌پذیری)، ساختار نهادی هماهنگ (با تعریف دقیق روابط بین نهادهای رقابت و امنیت ملی)، و فرایند تحلیل متوازن (متکی بر ارزیابی چندمعیاره و مشارکت ذی‌نفعان). مطالعات موردی در صنایع دفاعی، انرژی و فناوری پیشرفته نشان داد این چارچوب می‌تواند به تصمیم‌گیری کارآمدتری منجر شود. چارچوب پیشنهادی می‌تواند اهداف متعدد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را به شکل متوازن تأمین کند. محدودیت‌های اطلاعاتی، مقاومت‌های نهادی و چالش‌های همکاری بین‌المللی، مهم‌ترین موانع پیش روی اجرای این چارچوب هستند که در پژوهش‌های آتی باید به آنها توجه بیشتری شود.
•   لیست منابع : 1) اژدری، علی. (1401). تحلیلی بر عملکرد رقابت پذیری صنعتی در اقتصاد ایران از نگاه یونیدو 2022. تهران، ایران: مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
  2) امینی، ع.، و سیماراصل، ن. (1391). رقابت پذیری و بهره وری در اقتصاد ایران. بررسی‌های بازرگانی، (54).
  3) باقری اصل، رضا، و رضائیان، محمدرضا. (1390). بررسی انحصار در بازار ارتباطات کشور. تهران، ایران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  4) برومندجزی، شهزاد. (1398). بررسی سهم نظریه بازی‌ها در سیر تحول سیاست‌های رقابتی و صنعتی در اقتصاد صنعتی. برنامه ریزی و بودجه، 24(1)، 135-152.
  5) خاندوزی، سیداحسان. (1389). ارزیابی ابعاد رقابت پذیری اقتصاد ایران. تهران، ایران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  6) خدادادکاشی، فرهاد. (1379). انحصار، رقابت و تمرکز در بازارهای صنعتی ایران (73-1367). پژوهشنامه بازرگانی.
  7) خلیلی عراقی، سیدمنصور، و رضایی، حسن. (1390). تعیین صنایع استراتژیک اقتصاد ایران. پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار (پژوهشهای اقتصادی).
  8) دری، بهروز، و حکاک، محمد. (1389). طراحی مدل کنترل راهبردی برای صنایع ایران. پژوهشنامه مدیریت اجرایی، 10(2).
  9) زمانیان، مرتضی، محمدزاده، احسان، ذوالفقاری، امیراحمد، و امامیان، سید محمد صادق. (1397). نظام ملی تنظیم گری 1. مفهوم تنظیم گری و ارتباط آن با نظام حکمرانی. تهران، ایران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  10) قاسمی، مجتبی، و عبدالهی نیسیانی، مصطفی. (1400). تنظیم گری بهینه اقتصادی در حوزه ی سکوهای اینترنتی. مجله تحقیقات حقوقی، 24(94).
  11) گروه کارشناسی. (1398). تحلیل عملکرد رقابت پذیری صنعتی در اقتصاد ایران. تهران، ایران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  12) نجفی‌فراشاه، سیدمحمدصالح. (1397). اهمیت ابزارهای تنظیم‌گری اقتصادی در مدیریت شرایط بحرانی کشور. حکمتانه، سال سوم، شماره 18.
  13) ولی زاده، حسین. (1398). تحلیل تنظیم گری، خصوصی سازی در ایران. قانون یار، 3(11).
  14) هداوند، مهدی، و جم، فرهاد. (1400). مفهوم دولت تنظیم‌گر: تحلیل تنظیم گری به مثابه ابزار حکمرانی. راهبرد.
  15) یاوری، اسداله. (1393). درآمدی بر مفهوم تنظیم‌گری حقوقی. مطالعات حقوق تطبیقی، 5(2)، 629-647.
  16) جهانگرد، اسفندیار (1377) شناسایی فعالیت‌های کلیدی اقتصاد ایران در یک برنامه توسعه اقتصادی؛ مجله برنامه و بودجه، شماره 32.
  17) هارک و کنت، سه (1370) تجزیه و تحلیل داده-ستانده ای روابط بین بخش صنعت و خدمات در کشورهای مختلف و اثرات آن در زمینه اشتغال؛ ترجمه بایزید مردوخی؛ مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 44.
  18) Hazari, R. Bharat (1970) Empirical Identification of key Sectors in the Indian Economy; The Review of Economics and Statistics, No.3, P. 301.
  19) Antonio Morillas & Barbara Diaz (2008) Key Sectors, Industrial Clustering and Multivariate Outliers; Economic Systems Research, Volume 20, Issue 1 March, pages 57 – 73.
  20) Iris Claus and Edda Claus (2005) New Zealand's economic reforms and changing production structure; Center for Applied Macroeconomic Analysis, The Australian National University, July.
  21) Iris Claus and Kathy Li (2003) New Zealand's Production Structure: An International Comparison; New Zealand Treasury Working Paper 03/16.
  22) Lenzen, M. (2003) Environmentally important paths, Linkages and key sectors in the Australian economy; Structural change and economic dynamics, Vol. 14.
  23) Mattas, K. & Shrestha, C. (1991) A new approach to determining Sectored priorities in an economy: input output elasticities Applied Economics; Vol. 23.
•   کلمات کلیدی به فارسی : صنایع استراتژیک، تنظیم‌گری رقابت، تعادل انحصار و رقابت، امنیت ملی، سیاست صنعتی، ارزیابی چندمعیاره، تنظیم‌گری بهینه.
•   چکیده مقاله به انگلیسی : This study examines the critical challenge of balancing monopoly and competition in strategic industries. Due to their unique economic characteristics and significance for national security, strategic industries face an inherent conflict between market efficiency and strategic considerations. A comparative analysis of regulatory approaches reveals diverse models: the American model (emphasizing competition with limited national security exceptions), the European model (offering greater flexibility in interpreting competition laws), and Asian models (characterized by active industrial policies). Each model has its own strengths and weaknesses. After assessing the effectiveness of these approaches, we propose a legal-economic framework for optimal regulation based on three pillars: guiding principles (including proportionality, transparency, and flexibility), a coordinated institutional structure (clearly defining the relationship between competition and national security authorities), and a balanced analytical process (relying on multi-criteria evaluation and stakeholder engagement). Case studies in the defense, energy, and high-tech sectors demonstrate that this framework can lead to more effective decision-making, balancing multiple economic, social, and security objectives. Information limitations, institutional resistance, and challenges in international cooperation are the main obstacles to implementing this framework, which future research should explore in greater depth.
  
  Feeling cramped? Go full-screen
•   کلمات کلیدی به انگلیسی : Strategic industries, competition regulation, monopoly-competition balance, national security, industrial policy, multi-criteria evaluation, optimal regulation.
•  صفحات : 1-25
•   دانلود فایل ( 723.81 KB )