واکاوی امکان سنجی اصول دادرسی منصفانه در محاکم کیفری ایران مبتنی بر قواعد فقه جزائی اسلام

•   آرشیو : نسخه پاییز 1402
•   کد پذیرش : 12830
•   موضوع : سایر شاخه ها
• نویسنده/گان : |عاطفه لرکجوری، مریم پورباقی، علی کریمی
•   زبان : فارسی
•   نوع مقاله : پژوهشی
•   چکیده مقاله به فارسی : اقامه قسط و عدل، احقاق حقوق تضییع شده بزه¬دیده، اعمال مجازات بزهکار، تأمین نظم و امنیت عمومی، قضاوت و دادرسی عادلانه و منصفانه از اهداف غایی و متعالی نظام قضائی اسلام است. الگوی نظام قضائی اسلام، نمونه آرمانی از نحوه عملکرد سیستم عدالت کیفری بر مبنای حقوق کیفری اسلامی است که به صورت اصول و مقررات کیفری در «قانون آیین دادرسی کیفری 1392» مورد توجه قانونگذار بوده است. در پژوهش پیش رو به روش تحلیلی و توصیفی، به واکاوی شاخصه های نظام دادرسی کیفری بر مبنای قواعد فقه جزائی اسلامی پرداخته شده است. هدف از شناسایی رویکردهای کلی نظام دادرسی اسلامی در این پژوهش، تبیین اصول بنیادین دادرسی کیفری بر مبنای قواعد فقهی در نظام حقوق کیفری اسلام به استناد آیات قرآن کریم، احادیث و روایات معتبر، دلایل عقلی و نقلی است. تحدید اختیارات گسترده مقامات قضائی در فرآیند دادرسی کیفری به جهت تضمین حقوق متهم، بزه دیده و جامعه بیانگر ضرورت بررسی جایگاه اصول دادرسی کیفری مبتنی بر قواعد فقهی جزائی است که بر عملکرد حرفه ای قضات و اختیارات دستگاه قضاء تأثیرگذار است و نتایج حاصل از ارزیابی عوامل مذکور، الزام تعیین ضمانت اجرای کیفری متناسب با تعدّی از اصول و قواعد دادرسی را تأکید می نماید.
•   لیست منابع : 1) قرآن کریم
  2) نهج الفصاحه
  3) طهماسبی، جواد، (1398)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران، نشر میزان، چاپ چهارم.
  4) بخنوه، کریم، (1381)، «تجدیدنظر در فقه امامیه و قوانین موضوعه»، دوماه¬نامه علمی پژوهشی دانشور، دوره نهم، شماره سی و نهم، 34-15.
  5) مؤذن زادگان، حسن علی، (1379)، «اصول دادرسی کیفری از دیدگاه امام علی(ع)»، مجله مصباح، شماره اول، دوره بیست و چهارم، 156-128.
  6) موسوی الخمینی، سید روح الله، (1379)، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
  7) جبعی عاملی، زین الدین، (1414)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ ششم.
  8) شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1388)، اللمعه الدمشقیه، علی شیروانی، قم، دارالفکر.
  9) مصباح یزدی، محمد تقی، (1379)، آموزش عقاید، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  10) مطهری، مرتضی، (1380)، سیری در نهج البلاغه، تهران، انتشارات صدرا.
  11) فرح زادی، علی اکبر، (1379)، «معرفی اجمالی اصول بنیادین دادرسی در اسلام»، فصلنامه دیدگاه های حقوقی، شماره نوزدهم، 80-37.
  12) صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1413)، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
  13) خالقی، علی، (1395)، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، چاپ سی و دوم.
  14) هاشمی، سید حسین، (1394)، «قرآن و اصل قانونی بودن جرائم و مجازات¬ها»، فصلنامه قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال اول، شماره دوم، 222-191.
  15) خمینی، سید مصطفی، (1372)، تحریرات فی الاصول، جلد اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره).
  16) محقق داماد، سید مصطفی، (1383)، قواعد فقه جزائی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ چهارم.
  17) خویی، سید ابوالقاسم، (1396)، مبانی تکمله المنهاج، جلد اول، قم، خرسندی، چاپ دوم.
  18) آخوند خراسانی، محمد کاظم، (1409)، کفایه الاصول، جلد دوم، قم، انتشارات مؤسسه آل البیت، چاپ اول.
  19) انصاری، مرتضی بن محمد امین، (1422)، فرائد الاصول، جلد اول، قم، مجمع الفکر اسلامی.
  20) شامبیاتی، هوشنگ، (1392)، حقوق جزای عمومی، جلد اول، تهران، نشر مجد، چاپ اول.
  21) زحیلی، محمد، (1415)، اصول الفقه الاسلامی، بیروت، دارالکتاب العلمیه.
  22) نعمتی، احمد، (1384)، اجتهاد و سیر تاریخی آن، تهران، انتشارات احسان.
  23) شهابی، محمود، (1372)، اداور الفقه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  24) نعمتی، احمد، (1384)، اجتهاد و سیر تاریخی آن، تهران، انتشارات احسان.
  25) آرامش، رسول، (1389)، «عوامل تهدیدکننده استقلال قاضی»، مجله دادنامه، شماره چهارم، 5-4.
  26) حبیب زاده، محمد جعفر، (1383)، «آسیب شناسی نظام عدالت کیفری ایران»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره بیست و یکم، شماره دوم، 165-139.
  27) مونتسکیو، شارل، (1343)، روح القوانین، علی اکبر مهتذی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم.
  28) خویی، سید ابوالقاسم، (1407)، مصباح الفقاهه، جلد اول، بیروت، دارالهادی.
  29) بلاغی، صدرالدین، (1370)، عدالت و قضاء در اسلام، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
  30) موسوی بجنوردی، سید محمد، (1387)، قواعد فقهیه، انتشارات مجد، چاپ دوم.
  31) محقق داماد، سید مصطفی، (1383)، قواعد فقه جزائی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ چهارم.
  32) آقایی، محمد علی، (1388)، «قاعده درأ و اصل برائت؛ مجرای شمول: اشتراک یا افتراق»، نشریه تحقیقات حقوقی آزاد، دوره دوم، شماره چهارم، 25-1.
  33) گلدوست جویباری، رجب، (1396)، آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات جنگل جاودانه، چاپ هشتم.
  34) وثوقی، افسانه، (1395)، بررسی تعامل اصل برائت با اماره مجرمیت در حقوق کیفری ایران واسناد بین¬المللی، دانشگاه تبریز، پایان¬نامه کارشناسی حقوق جزا و جرم¬شناسی.
  35) ابن رشد، محمد بن احمد، (1415)، بدایه المجتهد نهایه المقتصد خالد عطار، بیروت، دارالفکر، چاپ اول.
  36) شمس الائمه سرخسی، محمد بن احمد، (1406)، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه.
  37) قهرمانی، نصرالله، (1354)، «تفاهم قاضی و وکیل»، مجله کانون وکلا، شماره صد و سی و دوم، 73-67.
  38) موسوی بجنوردی، سید محمد؛ روحانی، سمیه، (1391)، «شاخصه¬های عدالت قضائی از منظر امیرالمؤمنین علی(ع) با رویکردی بر آراء فقهی امام خمینی(ع)»، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره چهاردهم، شماره پنجاه و چهارم، 43-19.
  39) حرعاملی، محمد بن حسن، (1414ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
  40) جوادی آملی، عبدالله، (1390)، ادب قضاء در اسلام، قم، انتشارات اسراء، چاپ سوم.
  41) شهید ثانی، زین¬الدین بن علی، (1408)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، سید محمد کلانتر، قم، دارالهادی.
  42) منتظری، حسین علی، (1379)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، تهران، سرایی.
  43) شمس، عبدالله؛ بطحائی، سید فرهاد، (1396)، «معیار تشخیص استقلال و بیطرفی داور»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره بیستم، شماره هفتاد و هفتم، 65-39.
  44) شاملو، باقر؛ محمدی، شهرام، (1390)، «خسارت¬زدایی از مظنونان، متهمان و محکومان بی¬گناه، جایگاه حقوقی، فرآیند علمی»، فصلنامه حقوقی دادگستری، شماره هشتاد و هشتم، 240-205.
  45) سوادکوهی، (1376)، «لزوم حمایت قاضی از ذیحق»، مجله دادرسی، شماره اول، 18-14.
  46) ناجی، مرتضی، (1385)، «بیطرفی در دادرسی کیفری»، فصلنامه حقوقی دادگستری، شماره پنجاه و ششم، 78-29.
  47) ولیدی، محمد صالح، (1371)، حقوق جزا(مسئولیت کیفری)، تهران، انتشارات خرسندی، چاپ دوم.
  48) عوده، عبدالقادر، (1426)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوصفی، جلد اول، بیروت، دارلکتب العلمیه.
  49) طبرسی، فضل بن حسن، (1415)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، الطبعه الولی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  50) قوامی، سید صمصام الدین، (1386)، «نظام قضائی امیرالمؤمنان(ع)»، فصلنامه حکمت اسلامی، شماره هجدهم، 181.
  51) ابن ادریس، محمد بن احمد، (1411)، السرائر، الطبعه الثانیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم.
  52) شهید ثانی، زین¬الدین بن علی، (1408)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، سید محمد کلانتر، قم، دارالهادی.
  53) صاحب جواهر، محمد حسن، (1398)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، شیخ عباس قوچانی، الطبعه السادسه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
  54) صابر، محمود، (1388)، «معیارها و تضمین¬های دادرسی عادلانه در مرحله تحقیقات مقدماتی»، فصلنامه پژوهش¬های حقوق تطبیقی، دوره سیزدهم، شماره چهارم، 175-143.
  55) حسینی شیرازی، سید محمد، (1409)، الفقه موسوعه الاستدلالیه فی الفقه الاسلامی، جلد چهل وهفتم، بیروت، دارالعلوم، الطبعه الثانیه.
  56) حسینی طهرانی، سید محمد حسین، (1415)، ولایت فقیه در حکومت اسلامی، جلد چهارم، تهران، انتشارات مؤسسه ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلامی، چاپ اول.
  57) خویی، سید ابوالقاسم، (1407)، مصباح الفقاهه، جلد اول، بیروت، دارالهادی.
  58) موسوی بجنوردی، سید محمد؛ روحانی، سمیه، (1391)، «شاخصه¬های عدالت قضائی از منظر امیرالمؤمنین علی(ع) با رویکردی بر آراء فقهی امام خمینی(ع)»، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره چهاردهم، شماره پنجاه و چهارم، 43-19.
  59) رشتی، حبیب الله، (1401)، کتاب القضاء، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول.
  60) نجفی، محمد حسن، (1398)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد چهلم، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
  61) آشوری، محمد؛ موحدی، جعفر، (1395)، «طریقیت یا موضوعیت روش دادرسی مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق اروپایی و حقوق موضوعه»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال پنجم، شماره شانزدهم، 115-95.
  62) بهرامی احمدی، حمید، (1388)، قواعد فقه، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
  63) مشکینی اردبیلی، علی، (1374)، الاصول الاصطلاحات و المعظم ابحاثها، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ ششم.
  64) احمدی فر، علی؛ رجبیه، محمد حسین؛ رجبی، اکبر، (1397)، «بررسی نحوه مطالبه خسارت ناشی از اشتباه یا تقصیر قاضی در حقوق موضوعه ایران»، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین¬الملل، دوره یازدهم، شماره چهل و یکم، 346-311.
•   کلمات کلیدی به فارسی : اصول دادرسی، محاکم کیفری، قانون آیین دادرسی کیفری، نظام قضائی اسلام.
•   چکیده مقاله به انگلیسی : Adduction of equity and justice, adjudication of wasted rights of victim, execution of the punishment of offender, preservation of public order and security, fair judgment and jurisdiction are final and transcendental goals of Islam judicial system. The model of Islam judicial system is the ideal sample of operation method criminal justice system is based on the Islamic criminal law that is concerned with legislator as criminal rules and provisions in »Criminal Procedure Law 1392«. In this research, in analytical and descriptive method, analyzed the indexes of criminal proceedings system based on Islamic criminal jurisprudence rules. In this research, the goal of identification of general approaches of Islamic proceedings system is determination of fundamental principles of criminal proceedings based on the jurisprudence rules in Islam criminal law system according to verses of Quran Karim, credible anecdotes and narrations, rational and narrative reasons. Limitation of spread powers of judicial authorities in criminal procedure for guarantee of rights of accused, victim and society explained the necessity of analysis of the position of principles of criminal proceedings based on the criminal jurisprudence rules that affected on the professional function of judges and the powers of Judiciary and the results of evaluation of determined factors, emphasized obligation of determination of criminal sanction appropriate to trespass with principles and rules of proceedings.
•   کلمات کلیدی به انگلیسی : principles of proceedings, criminal trials, Criminal Procedure Law, Islam judicial system
•  صفحات : 13-33
•   دانلود فایل ( 1.23 MB )